11 سپتامبر تحريك حوزه خبري دين
در واقع او معتقد است كه يازده سپتامبر سوغات افزايش احساسات و جنبش مذهبي فرقه اوانجليك در آمريكا و نيز افزايش انواع مختلف بنيادگرايي در مذاهب اسلام، مسيحيت و يهوديت بود.شبكههاي پخش راديو و تلويزيوني كه هيچگاه «برنامه كليسا» و بخش مربوط به اخبار مذهبي نداشتند، هم اينك با روزنامهها بر سر توليد اخبار روز مذهبي و پوشش هر چه بهتر اين حوزه رقابت ميكنند.
انجمن خبرنويسان مذهبي كه در سال 1949 پايهگذاري شده بود، هم اينك صاحب 290 عضو قلم به دست است اما تنها اندكي از آنها روزنامهنگاران راديو و تلويزيوني هستند.با اين حال هر چقدر روزنامهها براي تهيه بيشتر گزارش و خبر در اين حوزه تحت فشار هستند خبرنگاران حوزه تلويزيون نيز با تعدادي بهمراتب كمتر همين وظيفه را بر دوش ميكشند.
كيم لاتون، مدير تحريريه و خبرنگار برنامه تلويزيوني «مذهب و باورهاي اخلاقي» شبكه پي.بي.اس آمريكا ميگويد: «برنامههاي مذهبي تلويزيوني هم اينك رقابت سختي را با برخي ديگر از برنامهها مانند برنامههاي نمايشي آغاز كرده و گاهي خود را بهتر از آنها عرضه كردهاند.» برنامه تلويزيوني سي دقيقهاي او كه هر هفته از شبكه پي.بي.اس پخش ميشود بهدليل جاذبههاي زياد و توجه مخاطبان وارد فصل دهم شده است.
خانم لاتون با اين حال ميافزايد: «تعداد محدودي از شبكههاي پخش، خبرنگار ويژه براي حوزه دين و مذهب اختصاص دادهاند. البته اين به معني نبود پوشش اخبار مذهبي در اين شبكهها نيست بلكه به اين معني است كه در نبود خبرنگاران متخصص حوزه دين، برنامهها از كيفيت خوبي برخوردار نيستند.»دبرا ميسون، مدير انجمن خبرنويسان مذهبي ميگويد: هم اينك بيش از پانصد خبرنگار در آمريكاي شمالي بهطور مرتب نيمي از ساعت كار خود در روز را به گزارش اخبار مذهبي ميگذرانند كه عمده آنها بهصورت نيمه وقت و يا غيررسمي به اين كار اشتغال دارند.
نياز به پوشش اخبار مذهبي بسيار حياتي شده چرا كه به يكي از اجزاي مهم و اصلي مباحث و اخبار سياسي تبديل شده است و ريشه آن به ورود مباحثي برميگردد كه اونجليستها در انتخابات رياستجمهوري آمريكا مطرح كردند و از آن جمله بحثهاي مهم و جنجال برانگيزي را در رد ازدواج همجنسبازها، سقط جنين و يا تحقيق درباره سلولهاي بنيادي به راه انداختند.
خانم ميسون در اين خصوص ميگويد: «تنوع مذهبي در آمريكا بسيار زياد شده و اين سبب شده است تا عده زيادي رو به مطالعه و تحقيق درباره اين مذاهب و تفكرات مذهبي بياورند و اين باعث ميشود كه روزنامهنگاران حتما براي دستيابي به پس زمينهها و اطلاعات مذهبي تلاش كنند و بيشتر از گذشته درباره مذاهب و اديان اطلاع كسب كنند و حتي فهم و درك خود را نسبت به آنها بالا ببرند.»
براساس آنچه ميسون به دست آورده تنوع عقايد مذهبي در آمريكا بسيار وسيع و حيرتانگيز شده است. تنها درخصوص مسيحيت 60 گروه مختلف از تعميددهندگان وجود دارند كه هر يك با ديگري اختلافات زيادي دارند.
از سوي ديگر و در پي حوادث يازده سپتامبر ضرورت بازبيني و توجه ويژه به اسلام، بنيادگرايي اسلامي و حتي مذاهب رو به رشدي چون بوديسم، هندوئيسم، زرتشتي گري، ساينتولوژي و ساير فرقهها مورد تاكيد قرارگرفته است.
از اينرو يك خبرنگار پاره وقت مذهبي بهزودي با توجه به اين گستره حيرتانگيز درمييابد كه بدون مطالعه و وقت گذاشتن در اين حوزه و دستيابي به ابزار علمي و شناخت نخواهد توانست موفقيتي ولو نسبي كسب كند. ميسون ميگويد: «گزارش اخبار مذهبي نيازمند وقت زياد و يافتن منابع دست اول و مستند است در حالي كه وقت زياد و منابع موثق و خوب اين روزها در اتاقهاي خبري بسيار كمياب است.»اما خانم لاتون معتقد است كه سرمايهگذاري روي حوزه دين به اين سادگي امكانپذير نيست، او ميگويد: «در زمانهاي كه اتاقهاي خبر و منابع خبري دائما به فكر كم كردن هزينهها و تعديل نيرو هستند چگونه ميتوان سردبيران و مديران توليد را مجاب كرد كه داشتن يك كارشناس مذهبي به صرفه و لازم است؟»
خانم شيمرون كه مدعي است اين روزها عمده نويسندگان مذهبي ايميلهاي بيشتري نسبت به ساير خبرنگاران حوزهاي دريافت ميكنند به اين نكته اشاره ميكند كه «وقتي در دنياي امروزي مذهب نقش مهمي در ايجاد محبت و خشونت ايفا ميكند بايد به اين باور رسيد كه به عنايت و توجهي بيش از ساير حوزههاي مورد علاقه مخاطبان نياز دارد.» اما هم او تاكيد ميكند كه «مذهب موضوع سادهاي نيست كه به راحتي آن را فهميد و ياد گرفت بلكه موضوعي بسيار پيچيده است كه براي پوشش متوازن و بدون تعصب آن بايد زمان زيادي را صرف فهم و درك آن كرد.»
همه اين جنبهها سبب ميشود تا دين موضوع بسيار سختي براي اخبار تلويزيوني شود. تعريف ساده و به دور از هر گونه غرضورزي از مذهب زماني بيشتر از 60 ثانيه را نخواهد گرفت اما خانم لاتون ميگويد: «درست است كه صنعت پخش، اغلب فهم چيزها را ساده ميكند اما برخي مواقع نيز به راحتي ميتواند چيزي را تحريف كند. اين حرفه پررمز و رازي است. شما ممكن است در يك گزارش كوتاه شديدترين توهينها را به پيروان يك فرقه مذهبي روا داريد چرا كه پيروان يك مذهب عميقا به آن باور دارند. از اينرو حرفه شما خيلي خطرناك و حساس است چون با عميقترين باورهاي انسانها سر و كار داريد.»
در همين حال نميتوان انكار كرد كه همه گزارشها و پوششهاي مذهبي بيطرفانه هستند. خانم جودي هاست سانچز ميگويد: «من فكر ميكنم فشار براي پوشش اخبار و گزارشهايي كه خط قرمز جنگهاي فرهنگي را پشت سر ميگذارند رو به افزايش است و متأسفانه اين بدترين روش براي بيان مطلب است و نه تنها به افراطيگري خواهد انجاميد بلكه در پايان روز هيچچيزي عايد مخاطب نخواهد كرد.»
جيسون دي روز، خبرنگار مذهبي راديو سراسري شيكاگو و مسئول روابط عمومي تلويزيون محلي WTTW-TV شيكاگو معتقد است كه دين در سياست و يا همان دخالت دين در سياست روز به روز در حال اهميت پيدا كردن است و دارد به موضوع بزرگي تبديل ميشود اما سردبيران و مديران خبر و يا تهيهكنندگان تلويزيوني قادر به تشخيص اين حقيقت نيستند كه براي بهتر ارائه دادن و پوشش اين موضوع به نويسنده مذهبي زبردستي نياز دارند تا پيچيدگيهاي اين حوزه را بشناسد و آنها را شفاف كند.
او ميافزايد: «متأسفانه مردم بعضي وقتها فكر ميكنند حوزه دين حوزه راحت و پيش پا افتادهاي است!» از سوي ديگر كتي لين گراسمن، خبرنگار مذهبي روزنامه يواساي تودي تاكيد ميكند كه بسياري از اخبار مذهبي ارزش مطرح شدن و چاپ در روزنامه را ندارند.
او ميگويد:« الان به گونهاي شده كه هر كسي ميتواند در اين مطالب حضور داشته باشد. من نيز ميتوانم بانك اطلاعاتي خودم را بهعنوان يك متخصص موضوعات مذهبي ارائه دهم اما اين يعني پوششي كه ميتواند به شكست منجر شود.»
برنامه تلويزيوني پيبي اس كه يك برنامه هفتگي است همچنان قديميترين برنامه مذهبي تلويزيوني آمريكا با معيارهاي روزنامهنگاري است كه در حال پخش است و تمركز آن روي مسائل ديني است. خانم لاتون درباره اين برنامه ميگويد: «ما ده سال پيش با اين باور و احساس كه مذهب حقيقتا نقش مهمي در زندگي بسياري از مردم بازي ميكند آغاز كرديم اما واقعيت اين است كه رسانههاي جريان اصلي، كار پوشش خبري را با نهايت افتضاح و بيكيفيتي انجام ميدهند.»او ادامه ميدهد: «هيچچيز بدتر از اين ده سال گذشته نبوده و هنوز هم وضعيت همانگونه است.»
انجمن خبرنويسان مذهبي براي بهتر شدن وضعيت پوشش خبري حوزه دين در تلويزيونهاي آمريكا دست به كار شده و خبرنويسان مذهبي پاره وقت را كه خصوصا براي شبكههاي تلويزيوني كار ميكنند فرا ميخواند تا آنها را از تجربيات منسجم سازمان خود بهرهمند كند.
اين انجمن هر دو ماه يك بار ايدههاي جديدي را براي پوشش خبري ليست كرده و به همراه منابع مربوطه در اختيار اين خبرنويسان قرار ميدهد.همچنين براي آنها كنفرانسهاي آموزش سالانه كه امسال در سالت ليك سيتي است، برگزار ميكند و براي تعليم بهتر مسائل مذهبي به اين نويسندگان براي آنها بورسيه دورههاي مذهبي در دانشگاه و يا سمينارهاي ويژه تعيين ميكند و اصول اخلاقي مورد نيازي را به آنها ميآموزد تا ياد بگيرند چگونه با حفظ اهداف و اصول روزنامهنگاري به پوشش عقايد و باورهاي مذهبي بپردازند.
اين سازمان همچنين قصد دارد جايزه ويژهاي را براي بهترين پوشش اخبار مذهبي در صنعت پخش احيا كند تا روزنامهنگاران بيشتري به پوشش خبري اين حوزه رغبت نشان دهند.
فردین صحرایی هستم ساکن تبریز ، کارشناس علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس ارشد علوم ارتباطات- تحقیق در ارتباطات از دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز